سفال یکی از قدیمی ترین دست سازه های انسان است و سفالگری از قدیم جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ ایرانیان داشته. انسان‌های اولیه، پس از ظروف سنگی و چوبی، از ظروف سفالی استفاده می‌کردند و قبل از آنکه شیشه رواج پیدا کند، ظروف سفالی بین مردم بسیار رایج بود.
به صورت مختصر تاریخچه این هنر اصیل و ارزشمند را بازگو خواهیم کرد و با پیشرفت های صنعت سفال و سرامیک آشنا خواهیم شد.
تاریخچه سفالگری
قطعا می توان گفت که ظروف ساخته شده با گل رس، قدیمی ترین ساخته دست بشر می باشد. ولی به درستی نمی توان تعیین کرد که در کدام نقطه از جهان اولین بار ترکیب آب و خاک برای ساختن اشیا اختراع شده است البته از آن جایی که محل اولیه تمام اکتشافات و اختراعات انسانی تمدن های باستانی بوده، بنابراین می توان گفت سفالگری نیزدر تمدن ها و سرزمین های باستانی ریشه دارد.
می دانید که یکی از قدیمی ترین صنایع دستی سفال است و یکی از ماندگارترین آثار هنری می باشد. آثار بسیار زیادی از این هنر زیبا در دوره های مختلف تاریخی در سراسر دنیا کشف شده است. مطالعه تاریخ سفالگری در جهان، می تواند بینش مناسبی نسبت به فرهنگ وهنر گذشته برای ما فراهم آورد.
برای اولین بار انسان های نخستین اقدام به ساختن ظروف گلی کردند. آن ها توانستند با استفاده از آب و خاک برای خود ظروف بسازند ولی گل خیس دوام زیادی نداشت و با هر ضربه شکل خود را از دست میداد. پس از مدتی رطوبت موجود در گل تبخیر و ظروف ساخته شده خشک می شد، سرانجام آن ها به این موضوع پی بردند که با شکل دادن به گل و خشک کردن آن، می توانند ظروف مورد نیاز خود را محکم تر کنند و در طول زمان متوجه این نکته شدند که می توان ظروف گلی ساخته شده را با حرارت خشک کرد و به این ترتیب به ساخت ظروف محکم تر و با دوام تری پرداختند.
اختراع چرخ سفالگری
چرخ سفالگری یکی از قدیمی ترین ماشین هایی می باشد که بشر شناخته است و آثار و مدارک موجود نشان میدهد، اولین چرخ سفالگری در مصر باستان ساخته شده است.
پس از گذشت زمان نسبتا طولانی در دوران های بعد، یعنی حدود پنج هزار سال قبل از میلاد، به دلیل اختراع چرخ سفالگری در آن دوران، سفالگران ظروف سفالی را با نقش و نگار زیباتر،با ضخامت کمتر و شفاف تر ساختند و از کنده کاری های با اشکال مختلف برای تزئین ظروف سفالی استفاده کردند. در واقع چرخ های اولیه توسط حرکت دست چرخانده می شدند برای اینکه سفال شکل دلخواه بگیرد و آنها به صورت تخته های چوبی باریکی بودند.
نقطه عطف سفالگری، اختراع چرخ سفالگری بود؛ چون چرخ های سفالگری باعث رونق این صنعت شدند و در ساخت سفال و ترویج سفالگری تحول عظیمی ایجاد کردند.
جایگاه سفال و سرامیک در حال حاضر
در حال حاضر صنعت سفال و سرامیک سازی جایگاه ویژه ای در فرهنگ و هنر دارد و از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار است. از سفال و سرامیک در کارهای صنعتی و ساختمانی، تولید ظروف، اشیاء و محصولات کاربردی و هنری استفاده می کنند. در سراسر جهان تعداد زیادی از هنرمندان با صرف وقت و دقت بالا، انواع ظروف و فرآورده‌های گوناگون را با کیفیتی مطلوب و به گونه ای هنری عرضه می کنند که مورد توجه ویژه هنردوستان است و افراد زیادی را علاقه مند به یادگیری این هنر زیبا می کند. هدیه های سفالی و سرامیکی مثل ظروف زیبا و انواع ماگ طرفداران زیادی دارد و تقاضای بسیار موجب شده تنوع در این محصولات روز به روز بیشتر شود.
تاریخچه سفال و سرامیک و کاشی در جهان
به عقیده برخی پژوهشگران و به دلیل کشف ظروف و نمونه های موجود از اکتشافات باستان شناسی، زادگاه سفالگری جهان، ایران بوده و از این کشور به دیگر نقاط جهان راه یافته است. اشیاء کشف شده همگی بدون استفاده از چرخ سفالگری ساخته شده است و همچنین بررسی ها نشان میدهد که در آن زمان، سازندگان ظروف سفالی، از کوره پخت سفال نیز اطلاعی نداشتند و احتمالا از حرارت آتشی که برای پخت غذا و گوشت شکار استفاده می کردند، برای ساخت ظروف گلین نیز بکار می بردند.
سفال، سرامیک و کاشی که امروزه از مصالح ضروری ساختمان هم می باشد، از هزاران سال پیش به صورت ابتدایی و بدون استفاده از کوره پخت تهیه می شد. در حدود ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد نخستین نشانه پیدایش کوره پخت در سفال سازی دیده شد. حالا چگونه تشخیص دادند؟
ظروف سفالی باقیمانده از آن دوره، تا حدودی « آتش خوار» است. یعنی مقدار زیادی گرما از آتش کوره باعث پخته شدن آن ظروف شده است.
بعد از گذشت دوره های مختلف صنعت سفال و سرامیک دستخوش تغییرات زیادی شدند و با پیشرفت ماشین آلات و انواع روش های تولید، ساخت لوازم سفالی و سرامیکی روز به روز متفاوت تر شد اما هیچوقت جایگاه خود را از دست نداد.
آغاز دوره جدید برای صنعت سرامیک
ایتالیا در اواسط سده نوزدهم میلادی، هنر سرامیک سازی را احیا کرد و سرامیک سازان در دکوراسیون و نمای دیوارها از سرامیک استفاده می کردند ولی جنگ جهانی دوم باعث شد که تکنیک های قدیمی و باستانی تهیه مصالح از بین برود. بخصوص آمریکا شاهد تغییرات بیشتر این روند بود. پس از جنگ جهانی دوم، هنر سرامیک در صحیح ترین شکل ممکن بیدار شد و سرامیک سازان، سبک جدید صنعت سرامیک سازی را با روش های باستانی آمیختند. این زمان در واقع پایان دوره باستانی سرامیک بود. صنعت نو توسعه پیدا کرد، اجزاء و مصالح تهیه سرامیک تکامل یافت و سرامیک جزء لوازم ضروری ساختمان ها و تزئین داخلی آنها شد. همچنین انواع سرامیک ها مانند لوازم داخلی حمام، آشپزخانه، سرامیک برای پوشاندن کف ها و پوشش دیوارها در شکل های مختلف چند ضلعی با اندازه های مختلف، چهارگوش مربع و مستطیل در طرح ها و رنگ های متفاوت تهیه شد.
چه کشورهایی جز ایران علاقه مند به این صنعت هستند؟
از میان کشورهای آسیایی به جز ایران، کشور هایی مانند ژاپن، کره جنوبی، چین، هند، تایلند، اندونزی و مالزی و در بین کشور های اروپایی، انگلستان، فرانسه، ایتالیا و آلمان شاخص ترین آثار سفالی و سرامیکی را تولید و عرضه می کنند.
البته هنر سفالگری در بسیاری از کشورهای آفریقایی و قاره اقیانوسیه و همچنین در میان کشور هایی همچون ایالات متحده آمریکا و کانادا از جایگاه و اعتبار ویژه ای برخوردار می باشد.