ظروف سفالی و سرامیکی
سفال و سرامیک قدمتی حدود هزاران سال دارند و بیشترین کشفیات باستان شناسی شامل آنهاست. نه تنها در فرهنگ و پیشینه ایرانیان بلکه در طب سنتی نیز توصیه فراوان به استفاده از این ظروف برای پخت و پز و نگهداری آب و سایر موارد شده است. این ظروف در زندگی معاصر ما هم در قالب کاربرد و هم در سازه های ترئینی و دکوراتیو تاثیر زیادی داشته.
تفاوت سفال و سرامیک به خصوص ظروف آنها، در چیست؟
بسیاری از افراد ظروف سفالی و سرامیکی را با هم اشتباه می گیرند. به طور کلی سرامیک عام تر از سفال است و در واقع سفال، نوعی سرامیک محسوب می شود.
محصولات سفالی معمولا به روش دستی با چرخ سفالگری ساخته شده و از خاک رس تشکیل میشوند. اما محصولات سرامیکی یا دوغابی از ترکیب چند نوع خاک که یکی از انواع آن رس میباشد تولید میگردد. در واقع سفال از خاک رس و خاکهای ثانویه که دارای چسبندگی زیاد و درجه پخت کمتری هستند، ساخته میشوند. این در حالیست که ظروف سرامیکی به ظروفی گفته میشود که با خاکهای اولیه مانند ترکیبی از کائولن، کوارتز، خاک استونور و سیلیس است و نسبت به خاکهای ثانویه چسبندگی کمتری دارد و همچنین به درجه پخت بالای ۱۰۸۰ درجه سانتیگرد نیاز دارد و نکته دیگر این است که لعاب پذیری سرامیک نسبت به سفال بالاتر است.
سرامیک به دلیل دوغابی بودن آن، برخلاف سفال در قالب ساخته می شود و بسیار راحت تر و ظریف تر به شکل دلخواه درمیاید؛ به همین علت تنوع بالایی چه در جنس و چه در طرح نسبت به سفال دارد.
شیوه های تولید ظروف سفالی و سرامیکی و انواع قالب آن ها
ظروف سفالی و سرامیکی از دو بخش بدنه و لعاب تشکیل شده اند. بدنه که از جنس گِل است، همان ساختار اصلی ظرف میباشد. بعضی از بدنه ها فاقد لعاب هستند که در درجه مناسب پخت میشوند و بعضی از بدنه ها دارای لعاب و نقاشی هستند که علاوه بر پخت خود بدنه، به پخت نقاشی و لعابشان هم نیاز است.
منظور از لعاب محصولات سفالی و سرامیکی چیست؟
محصولات سفالی و سرامیکی یا لعاب دار اند یا بدون لعاب. منظور از لعاب همان پوشش درخشان و شفافی است که روی سفال و سرامیک میبینید. که هم باعث زیبایی و هم موجب استحکام و دوام این ظروف میگردد.
رنگ و لعاب مصرفی به نوع مواد تشکیل دهنده و فرمول آنها بستگی دارد به همین دلیل با ترکیب متفاوت میزان مواد تشکیل دهنده، رنگ و لعاب جدید ایجاد میشود. انواع لعاب موجود هستند اما از مهمترین آنها میتوان به لعاب سرب، لعاب فلدسپات و لعاب خاکستر اشاره نمود.
آنچه که در رنگ و لعاب سفال و سرامیک تفاوت ایجاد میکند، شفافیت و مقدار رنگ پذیری در آنهاست. در سفال به علت رنگ قرمز آهن موجود در گل رس رنگ ها تیره تر و پخته تر میشوند. مثلا رنگ فیروزه ای روی سفال به علت رنگدانه قرمز آهن کمی تیره تر بنظر میرسد اما روی جنس سرامیک شفاف تر میباشد به همین دلیل تعداد رنگ بیشتری روی سرامیک مصرف میشود.
برای لعابی کردن ظروف سفالی و سرامیکی باید آنها را در دما و حرارت معینی قرار دهیم اگر دما بیش از حد زیاد باشد، لعاب میسوزد. برای همین لعاب کاری نیازمند محدوده درجه مناسبی از حرارت است.
روش های ساخت ظروف سفالی و سرامیکی، با توجه به نیاز و کاربرد و توانایی فرد در ساخت متفاوت است. گاهی سفالگر بر حسب نیازی که دارد، از یک یا چند شیوه در ساخت محصول مورد نظر بهره میبرد.
روش های ساخت که طرفدار بیشتری دارند:
روش انگشتی:
در روش انگشتی، برای شکل دادن به گل فقط از دست استفاده میشود و جزو ابتدایی ترین روش های ساخت محسوب میشود. معمولا با این روش میتوان ظروف کوچک با سطوح نامنظم ساخت.
روش فیتیله ای:
برای ساخت اشیا نامتقارن و غیرهندسی از این روش استفاده میشود. همچنین برای ساخت خمره های بزرگ از این روش بهره میبرند.
روش صفحه ای:
این روش برای کاشی و موزاییک های طرحدار و لوح های نقش برجسته کاربرد دارد. به این صورت که گِل را با وردنه صورت یک لایه با ضخامت حدودا ۱ سانتیمتر درمیآورند؛ سپس براساس الگو های از پیش تعیین شده، قطعات را بریده و به یکدیگر میچسبانند. از این روش برای ساخت ظروف و اشکال با فرم هندسی نیز استفاده میشود.
ساخت با چرخ:
کار های مدور معمولا با چرخ سفالگری ساخته میشوند و قالباً دارای ضخامت یکنواخت هستند. مراحل کار با چرخ به این صورت است که ابتدا در مرکز قرار میگیرد، هواگیری انجام میشود، استوانه ساخته میشود، بعد از بالا کشیدن و شکل دادن، مرحله ی آخر یعنی تراش دادن و پرداخت کردن صورت میگیرد.
روش قالبی:
همانطور که گفتیم این روش بیشتر برای گِل دوغابی یا خمیری در ظروف سرامیکی کاربرد دارد. برای قالب و به منظور شکل دادن به گِل، از قالب های گچی، چوبی یا اشیاء مختلف استفاده میکنند.
مزایای ظروف سرامیکی:
قبلا درمورد مزایای ظروف سفالی و کاربرد های آن صحبت کردیم حالا میخواهیم مزایای ظروف سرامیکی را هم بررسی کنیم:
- خاصیت ضد چسبندگی زیادی دارند و با مواد غذایی داخل ظرف ارتباطی برقرار نمیکنند و سرامیک ماده ای کاملا طبیعی است که هیچ ماده مضری وارد غذای شما نخواهد کرد به همین دلیل خطری برای سلامتی ندارد.
- شستشوی ظروف سرامیکی بسیار راحت است و تمامی اضافات غذا و آثار سوختگی به آسانی با یک اسفنج ساده و مایع ظرفشویی پاک میشود.
- یکی دیگر از کاربرد های ظروف سرامیکی این است که حرارت را به خوبی درون خود حفظ میکند و به همین ترتیب برای پخت غذا نیازی به مصرف زیاد گاز نیست!
- ظروف سرامیکی را به راحتی در فر قرار دهید زیرا در برابر حرارت بسیار مقاوم هستند.
- ظروف سرامیکی در برابر سرما نیز مقاوم است و میتوانید آنها را در فریزر قرار دهید. البته توجه کنید که بعد از خروج از فریزر، خود به خود به دمای محیط برسد و در محیطی با اختلاف دمای زیاد قرار نگیرد.
- ظروف سرامیکی تنوع زیادی دارند و نسبت به سایر ظروف حق انتخاب بیشتری در رنگ و شکل به شما خواهند داد.
- به راحتی میتوانید غذا های رژیمی بدون روغن در این ظروف بپزید. همچنین میزان پخت غذا در ظروف سرامیکی کاملاً یکنواخت است.